Bernard Ntahondi

Neno la Kibantu “Boma” lilitumiwa na utawala wa kikoloni wa Kijerumani kwa ajili ya vituo vyao vya utawala katika Afrika ya Mashariki ya Kijerumani. Maboma mengi ya kihistoria bado yanapatikana maeneo mbalimbali ya Tanzania. Old Boma ni jengo la zamani zaidi lililosalia mjini Dar es Salaam, likianzia miaka ya 1860, wakati mji huo ulipoanzishwa kwa mara ya kwanza chini ya Sultani Sayyid Majid bin Said wa Zanzibar. Jengo hili ni kama jiwe la msingi la mji wa Dar es Salaam na lina uhusiano usiotenganishwa na historia yake. Awali, Boma hili lilipangwa kuwa nyumba ya wageni wa Sultani pamoja na familia yake, lakini ujenzi wake ulikwama kufuatia kifo cha Sultani mwaka 1870. Jengo hilo liliachwa bila kukamilika kwa kiwango kikubwa, na hatimaye likatelekezwa.

Mwaka 1887, Kampuni ya Afrika ya Mashariki ya Kijerumani (DOAG) ilipowasili, Old Boma — ambayo tayari ilikuwa jengo kongwe zaidi lililosalia Dar es Salaam — lilifanyiwa ukarabati na kupanuliwa. Mwaka mmoja baadaye, yaani 1888, Sultani wa Zanzibar alihamisha rasmi utawala wa pwani ya bara kwenda kwa DOAG kama eneo lindwa (protectorate). Hata hivyo, hatua hiyo ilizua upinzani uliosababisha Mapinduzi ya Abushiri mnamo Januari 1889. Ili kujilinda dhidi ya uasi huo, Wajerumani walijenga kuta na ngome kuzunguka Old Boma na majengo ya jirani, na kuyageuza kuwa kituo cha kijeshi. Mapinduzi hayo yalikandamizwa kwa ukatili, na hivyo Ujerumani ikatwaa udhibiti kamili wa maeneo yanayojulikana leo kama Tanzania, Rwanda, na Burundi, na kuyageuza kuwa koloni la Afrika ya Mashariki ya Kijerumani.

Wakati wa Vita ya Kwanza ya Dunia, majeshi ya Kiingereza yalitwaa Dar es Salaam mwaka 1916. Ngome hiyo iliyozungushiwa ulinzi, ikiwa ni pamoja na Old Boma, ilibakia salama kwa kiasi kikubwa na ilitumika kama kituo cha polisi chini ya utawala wa Waingereza. Baada ya Tanzania kupata uhuru mwaka 1961, Boma hilo lilitumika na taasisi mbalimbali za serikali, zikiwemo Idara ya Misitu na Idara ya Mambo ya Kale. Katika miaka ya 1970, Boma hilo lilikodishwa kwa Tanzania Publishing House, lakini mwaka 1979 likakabiliwa na tishio la kubomolewa ili kupisha ujenzi wa hoteli. Harakati za ndani za kutetea urithi huo wa kihistoria ziliokoa jengo hilo, na likafanyiwa ukarabati mwaka 1981 kwa msaada wa mpango wa Umoja wa Mataifa. Licha ya hadhi yake ya kihistoria, Boma hilo lilikumbwa na tishio tena mwaka 2012, wakati mipango ya kuendeleza miundombinu ya barabara katika eneo la jirani ilipoletwa. Baada ya majadiliano marefu, njia za barabara zilipangwa upya ili kulihifadhi jengo hilo.

Kati ya mabadiliko ya kisasa ya Dar es Salaam — moja ya miji mikubwa barani Afrika — Old Boma imebaki kama moja ya majengo machache ya kihistoria yaliyosalia kando ya bandari. Kutambua umuhimu wake, Halmashauri ya Jiji la Dar es Salaam, Chama cha Wasanifu Majengo Tanzania na Chuo Kikuu cha Ufundi cha Berlin, walianzisha uchunguzi wa kina wa usanifu wa jengo hilo mwaka 2015, ukiratibiwa na Kituo cha Urithi wa Usanifu wa Majengo cha Dar es Salaam (DARCH). Baada ya ukarabati mkubwa uliogharamiwa na Umoja wa Ulaya, Old Boma ilifunguliwa tena kwa umma mwaka 2017 kama kituo cha wageni, chenye maonesho kuhusu historia na usanifu wa Dar es Salaam, mgahawa wa juu (rooftop café), pamoja na huduma nyingine za wageni. Uhifadhi wake unahakikisha kuwa jengo hili la kihistoria — lililodumu kwa zaidi ya miaka 150 — linaendelea kuwa sehemu muhimu ya urithi wa kitamaduni wa jiji la Dar es Salaam.

Alama/nyao za ukoloni bado zinaonekana katika Old Boma na maeneo yanayoizunguka, mambo ambayo huashiria kuwa Dar es Salaam imepitia historia mbalimbali kama vile katika kipindi cha Wajerumani na Waingereza.

• Mipangilio ya mji na mtandao wa barabara bado unaonekana kwenye ramani ya jiji. Mtindo wa barabara zilizopangwa kwa mtindo wa gridi, ukianzia ufukweni, uliwekwa na Wajerumani mwaka 1891.Serikali ya kikoloni ya Kiingereza baadaye iliweka sera za ubaguzi wa rangi, na kuanzisha magereza tofauti kwa Waafrika, Wahindi, Waarabu, na Wazungu — jambo lililochangia kujenga mpangilio wa kijamii wa mji wa kikoloni.
• Jengo la Halmashauri ya Jiji la Dar es Salaam (Bezirksgebäude): Lilijengwa mwaka 1903 wakati wa utawala wa Kijerumani, likiwa jengo kubwa la utawala lililopo karibu na Old Boma.
• Kanisa la Kilutheri la Azania Front: Alama muhimu iliyojengwa mwaka 1898 na wamisionari wa Kijerumani, bado limesimama na linaonyesha usanifu wa kikoloni.
• Kanisa Kuu la Mtakatifu Joseph (St. Joseph’s Cathedral): Lilijengwa na wamisionari wa Kijerumani kwa mtindo wa neo-Gothic, ni mojawapo ya majengo maarufu ya kikoloni yaliyosalia.
• Jengo la Posta la Kale: Jengo la utawala wa Kijerumani ambalo baadaye lilitumika chini ya Waingereza.
• Reli Kuu ya Kati: Ilijengwa na Wajerumani kati ya 1907 hadi 1914, bado ni njia kuu ya usafiri, ikiwa na vituo vya reli vinavyoonesha usanifu wa kikoloni.
• Bandari ya Dar es Salaam: Ilianzishwa chini ya utawala wa Kijerumani na baadaye Waingereza, ikiwa kitovu muhimu cha biashara na unyonyaji wa kikoloni.

Taarifa zaidi

• Becher, Jürgen (1997): Dar es Salaam, Tanga und Tabora. Stadtentwicklung in Tansania unter deutscher Kolonialherrschaft (1885-1914), Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
• Brennan, James, Burton, Andrew & Lawi, Yusuf (2007): The Emerging Metropolis: A History of Dar es Salaam, circa 1862-2000, Dar es Salaam: Mkuki na Nyota.
• Hege, Patrick Christopher (2025): Dividing Dar: Race, Space, and Colonial Construction in German Occupied Dar es Salaam, 1850-1920, Berlin: De Gruyter.
• Seifert, Annika & Moon, K. (2017): Dar es Salaam. A History of Urban Spaces and Architecture, Dar es Salaam: Mkuki na Nyota.
• Grigoleit, Thomas (2023): Plattenbauten und Palmenkanonen: Zu Fuß in Tansania, Hamburg: tredition.

---

---

ushirikiano kati ya shule

Kuna zaidi ya shule 60 zina ushirikiano kati ya shule za Tanzania na Ujerumani. Baadhi ya shule hizo hushughulikia mada ya historia ya ukoloni kupitia miradi ya wanafunzi, kama vile mradi wa “City Research” wa wanafunzi kutoka Berlin na Dar es Salaam mwaka 2024. Filamu zilizozalishwa kutokana na mradi huo, kuhusu athari za ukoloni katika miji, zinaweza kutazamwa kama sehemu ya maonesho ya “Geschichte(n) Tansanias” katika Humboldt Forum na pia mtandaoni: www.humboldtforum.org/de/magazin/artikel/city-research