mizizi ya kikoloni ya mmea ya mkonge

Kathleen Bomani

na Dr. Valence Silayo

Ingawa mijadala ya kiuchumi ya kikoloni mara nyingi huzingatia miwa, pamba, kahawa au mpira pekee, hadithi ya mkonge ni simulizi ambalo bado halijasimuliwa – na ni hadithi ambayo umuhimu wake unaongezeka kwa haraka. Mabadiliko ya mifumo ya matumizi na sera kutokana na janga la tabianchi linaloongezeka na mahitaji ya vifaa vinavyooza kiasili kwenye sekta ya magari, ujenzi na usafirishaji yanaongeza kwa kasi umuhimu wake wa kiuchumi.

Serikali ya Tanzania inapanga kuongeza uzalishaji wa mkonge hadi kufikia tani milioni moja kwa mwaka ifikapo 2030, mahitaji yakichochewa na sekta ya ujenzi katika UAE (Umoja wa Falme za Kiarabu), ajenda ya kijani ya kimataifa kuhusu vifaa vinavyooza kiasili na sekta ya magari inayotumia plastiki zilizoimarishwa na nyuzi za asili (NFRPs). Plastiki hizi, zinazotengenezwa kwa nyuzi kama mkonge, zinatumiwa na watengenezaji magari kama Mercedes-Benz, BMW na Volkswagen kwa sehemu za ndani za magari kama vile milango na viti.Kwa muktadha huu, ni muhimu kuelewa mifumo ya kimataifa na asili yake ya kikoloni, na kuchunguza kwa makini miradi inayoitwa “endelevu.”

Tanzania ni mzalishaji wa pili mkubwa wa mkonge duniani, lakini uzalishaji wake unahusiana na mifumo ya kihistoria ya unyonyaji ambayo kwa kiasi kikubwa haijatambuliwa hadi leo.

Mashamba ya mkonge ya Tanga, Tanzania, yana historia ya kikoloni ya kuvutia. Mkonge, mmea unaotumika kutengeneza nyuzi zenye nguvu kwa kamba na vifaa vingine, uliletwa katika eneo hili mwaka 1893 na Dkt. Richard Hindorf, mtaalamu wa kilimo wa Kijerumani. Mimea ya kwanza ya mikonge ilipandwa karibu na Pangani katika mkoa wa Tanga na sekta hiyo ilikua haraka chini ya utawala wa kikoloni wa Afrika Mashariki ya Kijerumani. Kufikia mwanzoni mwa karne ya 20, mikonge ikawa mojawapo ya mazao ya kuuza nje muhimu zaidi ya koloni, na kupewa jina la “dhahabu ya kijani.” Mashamba haya yalipanuka chini ya utawala wa Kijerumani na baadaye Waingereza, na kuajiri nguvu kazi kubwa. Uchunguzi wa nyaraka za kikoloni na barua za wataalamu wa mimea maarufu wa wakati huo unaonyesha jinsi Agave sisalana ilivyokuwa chombo chenye nguvu cha upanuzi na uchimbaji wa kikoloni. Safari ya mmea huu hadi Afrika Mashariki ni simulizi la ukatili, upinzani na unyonyaji.

Kupanda kwa mashamba ya mkonge yanayomilikiwa na Wamestizo huko Mexico (yaliyofahamika kama haciendas) kulisababisha uvamizi wa kikatili katika ardhi za Wamaya, na kulazimisha Wamaya wengi kufanya kazi ya kulazimishwa. Tukio hili lilisababisha uasi uliokandamizwa kwa mabavu, vita vya Caste War vya Yucatan (1847–1901), ambapo waasi walipelekwa kwa faida kufanya kazi kwenye mashamba huko Cuba na Bahamas, baadhi yakiwa ya mkonge. Katika kipindi hicho, licha ya marufuku ya usafirishaji wa mkonge iliyowekwa na mamlaka ya Mexico, sampuli za mkonge zilisafirishwa kwa siri na wataalamu wa mimea kutoka kwenye mazingira yake ya asili katika rasi ya Yucatan hadi Florida Key West kwa majaribio ya kilimo kama mbadala wa mashamba ya pamba yaliyochoka. Hata hivyo, mpango huu ulivunjwa na moja ya mapinduzi makubwa ya kupinga ukoloni na utumwa yaliyofanywa na Wenyeji wa Seminole na Waafrika waliokuwa watumwa. Shamba liliharibiwa na mtaalamu wa mimea aliyehusika kuuawa.

Lakini mnamo 1893, mkonge uliingia Afrika Mashariki ya Kijerumani, ambapo ikawa sehemu muhimu ya uchumi wa mashamba ya kikoloni katika eneo la Tanzania ya sasa, na kusambaa zaidi hadi Kenya na Madagascar. Kuanzishwa kwake kama chanzo cha faida katika mfumo wa mashamba ya Kijerumani kulisababisha umwagaji zaidi wa damu wa wenyeji, kufukuzwa kwa nguvu, utumwa wa Waafrika kufanya kazi katika ardhi zao kwa faida ya Ulaya, na mauaji ya watu waliopinga – mwendelezo wa mzunguko wa vurugu uliokuwa umepangwa kwa makini na wenye faida chini ya mantiki ya ukoloni.

Taarifa zaidi

• Steinle-Paul, Elisabeth: Sisal – Comeback in Zeiten der Plastikflut in HABARI 02/2025 „Landwirtschaft“: HABARI-Magazine | Tanzania Network e.V.
• Tambila, A. (1974): A History of the Tanga Sisal Labour Force, 1936-64. Masters Dissertation, University of Dar es Salaam.
• Tanzanian Ministry of Agriculture (2023): Film about Tanzanian Sisal, online: www.youtube.com/watch?v=Nq1rD3rw1zc&ab_channel=TrueVisionProduction%28T%29Ltd
• Sabea, H. (2008): Mastering the Landscape? Sisal Plantations, Land, and Labor in Tanga Region, 1893–1980s. International Journal of African Historical Studies Vol. 41, No. 3  411
• Wenzel Geißler, P., Gerrets, Rene, Kelly, Ann H. & Mangesho, Peter (2020): Amani – Auf den Spuren einer kolonialen Forschungsstation in Tansania, Bielefeld: Transcript-Verlag

---

Ziara ya shamba la mkonge katika mkoa wa Tanga inatoa mwanga juu ya historia ya zao hili, kuanzia kilimo, upandaji, uvunaji, usindikaji hadi usafirishaji, huku ukifurahia mandhari makubwa ya mashamba ya zao moja.

Tanga Line Explorations ⅼ SLP 417, Tanga, Tansania ⅼ E-Mail: kathleen.bomani@gmail.com ⅼ Telefon: +255746608296 & +255 658 369043 ⅼ Instagram: @ladydiana_seasafari

Tanga Tourism Network Association ⅼ P.O. Box 6164 Tanga ⅼ Website: www.tangatourism.com  ⅼ E-Mail: info@tangatourism.com oder tatona55@yahoo.com ⅼ Telefon +255 27 26 45254 oder +255 13 375 367 ⅼ Instagram: @tangatourismtanzania